ศุกร์สมุนไพร EP.021
สมอไทยชื่อวิทยาศาสตร์ Terminalia chebula
ชื่อสามัญ Black myrobalan, Chebulic myrobalan, Ink Nut
ชื่ออื่น สมอ (นครราชสีมา ม่าแน่ (เชียงใหม่) สมออัพยา (ภาคกลาง) หมาก แน่ะ (แม่ฮ่องสอน)
ลักษณะทั่วไป
– สมอไทยเป็นไม้ยืนต้นขนาดกลางถึงขนาดใหญ่ ผลัดใบ สูง 20-30 เมตร พบตามป่าเบญจพรรณ ป่าเต็งรัง ป่าดิบแล้ง เป็นพืชท้องถิ่นในเอเชียใต้ เมียนมา ลาว ส่วนไทยพบมากในภาคกลาง ภาคอีสานและภาคเหนือ
– ลำต้น เปลือกมีลักษณะขรุขระ สีเทาอมดำ เปลือกชั้นในมีน้ำยางสีแดง กิ่งสีเหลืองหรือสีเหลืองแกมน้ำตาลมีขนคล้ายไหม เปลือกแตกเป็นสะเก็ดห่างๆ ยอดอ่อนมีขนสีน้ำตาลหนาแน่น
– ใบ เป็นรูปไข่แกมรูปใบหอก ปลายใบมน แผ่นใบเหนียวคล้ายแผ่นหนัง ผิวด้านบนเป็นเงามันมีขนเล็กน้อย ผิวด้านล่างมีขนคล้ายไหมถึงขนสั้นหนานุ่ม
– ดอก ออกเป็นช่อ มี 3-5 ช่อ สีขาวอมเหลือง มีกลิ่นหอมอ่อนๆ แกนกลางสั้น และเปราะ มีขนสั้นนุ่ม จะออกช่วงเดือนเมษายนถึงมิถุนายน ติดผลราวเดือนกันยายนถึงธันวาคม
– ผล ผนังผลชั้นในแข็งรูปรีหรือเกือบกลม ผิวเกลี้ยงหรือมีสันตื้นๆ เมื่อแก่สีเขียวอมเหลืองหรือสีเขียวปนน้ำตาลแดง เมล็ดรูปยาวรีมีลักษณะแข็ง
สรรพคุณ
– ผล เป็นยาระบายอ่อนๆ แก้พิษร้อนใน คุมธาตุ แก้ลมจุกเสียด รู้ผายธาตุ รู้ระบาย รู้ถ่ายอุจจาระ ถ่ายพิษไข้ แก้ไข้เพื่อเสมหะ (ไข้ที่เกิดจากธาตุน้ำเป็นเหตุ)
– ผลอ่อน มีฤทธิ์เป็นยาระบาย ถ่ายอุจจาระ ถ่ายเสมหะ ลดไข้ ขับลมในลำไส้ แก้โลหิตในท้อง แก้น้ำดี
– ผลแก่ แก้ท้องเดิน แก้ไข้เพื่อเสมหะ แก้โลหิตในท้อง แก้น้ำดี ถ่ายอุจจาระ รู้ถ่ายรู้ปิดเอง (ระบายแล้วหยุดเอง) แก้พิษร้อนภายใน แก้ลมจุกเสียด ถ่ายพิษไข้ คุมธาตุ แก้ไอเจ็บคอ ขับน้ำเหลืองเสีย แก้เสมหะเป็นพิษ แก้อาเจียน บำรุงร่างกาย แก้นอนสะดุ้งผวา บดเป็นผงโรยแผลเรื้อรัง
– เนื้อผล รสฝาดเปรี้ยว แก้ห้องผูก แก้ท้องขึ้นอืดเฟ้อ แก้โรคเกี่ยวกับน้ำดี แก้โรคท้องมาน แก้ตับม้ามโต แก้อาเจียน แก้ท้องร่วงเรื้อรัง ทำเป็นยาซงใช้อมกลั้วคอแก้เจ็บคอ
– เมล็ด รสขม ช่วยให้เจริญอาหาร
วิธีใช้
– ยาระบายท้อง ใช้ผลอ่อน 5-6 ผล หรือ 30 กรัม ต้มกับน้ำ 1 ถ้วย ใส่เกลือเล็กน้อย รับประทานครั้งเดียว จะถ่ายหลังให้ยาประมาณ 2 ชั่วโมง
– บรรเทาอาการเจ็บคอ เวลารับประทานจะเกิดความรู้สึกชุ่มคอ และบรรเทาอาการเจ็บคอลงได้ อาจทำเป็นยาชงใช้อมกลั้วคอ โดยเลือกผลสดแก่ๆ นำมาล้างน้ำทำความสะอาดก่อนฝานเนื้อไปตากแดดให้แห้ง จากนั้นนำมาบดให้เป็นผงละเอียด เก็บไว้ในขวดโหล เวลาเจ็บคอตักมาซงรับประทานช่วยบรรเทาอาการได้เป้นอย่างดี
– สมานแผลในกระเพาะอาหารและลำไส้ ผลสดที่แก่จัดจะมีรสชาติฝาด ซึ่งมีสารออกฤทธิ์สำคัญที่ทำให้แผลในกระเพาะอาหารและลำไส้บรรเทาลงได้ หรือที่เรียกว่า สมานแผล โดยรับประทานผลสมอสดวันละ 2-3 ผล ช่วยสมานแผลในกระเพาะอาหารได้ดี
– บำรุงหัวใจ นำส่วนเปลือกบริเวณลำต้นมาล้างทำความสะขาด และนำไปเคี่ยวให้น้ำเปลี่ยนสีเหมือนกับการต้มชาแล้วดื่ม สารเคมีในเปลือกจะเข้าไปกระตุ้นให้หัวใจทำงานได้เต็มประสิทธิภาพมากขึ้น
– ยับยั้งเซลล์มะเร็ง มีการทดลองเกี่ยวกับสารออกฤทธิ์ในผลสมอไทยที่มีผลต่อเซลล์มะเร็ง ได้แก่ มะเร็งเต้านม มะเร็งต่อมลูกหมาก และมะเร็งกระดูก สารฟีนอลิก (Phenoic) ในผลสมอทำให้เซลล์มะเร็งหยุดการเติบโตและค่อยๆ ตายไป หากมีความเสี่ยงแต่ยังไม่ทันเกิด ฟีนอลิกก็จะเปลี่ยนหน้าที่เป็นการป้องกันไม่ให้เซลล์มะเร็งที่ว่านั้นเกิดขึ้นได้
– รักษาเชื้อราที่ผิวหนัง สมอไทยช่วยรักษาเชื้อราที่ผิวหนัง และโรคผิวหนังบางชนิด เช่น กลาก เกลื้อน ผื่นคัน โดยนำเปลือกลำต้นสมอไทย นำมาล้างทำความสะอาดเอาฝุ่นผงและคราบต่างๆ ที่ไม่ต้องการออกไป จากนั้นนำมาต้มน้ำเพื่อผสมน้ำอาบทำเช่นนี้เป็นประจำจนกว่าเชื้อราหรือโรคผิวหนังเหล่านั้นจะหายไป
– ลดไขมัน ลดความอ้วน สมอไทยมีสารออกฤทธิ์ที่มีคุณสมบัติเป็นยาระบายอ่อนๆ และช่วยในการดักจับไขมันที่เข้าสู่ร่างกายใหม่ๆ ให้เร่งระบายออก จึงไม่เกิดเป็นไขมันสะสม แต่ทั้งนี้ทั้งนั้นหากจะให้ได้ผลดี ต้องออกกำลังกายควบคู่กันไปด้วย ซึ่งวิธีการนำมาใช้คือ นำผลอ่อนไปต้มด้วยอัตราส่วน ลูกสมอ 5 ผล กับน้ำสะอาด 1 ถ้วยตวง ค่อยๆ เคี่ยวด้วยไฟอ่อน
จนกว่าน้ำจะเริ่มข้น แล้วกรองเอาแต่น้ำเพื่อดื่มให้หมดในรวดเดียว อาจปรุงรสเพิ่มเพื่อให้ดื่มง่ายด้วยการเติมเกลือลงไปเล็กน้อยขณะที่ต้ม
ภาพประกอบ :ภาพที่ 1 สมอไทย (ที่มา: สุทธิชัย ปทุมล่องทอง, 2565. มหัศจรรย์สมุนไพรสร้างเกราะป้องกันต้านทานโรค. กรุงเทพฯ: สถาพรบุ๊คส์)
เรียบเรียงโดย :อาจารย์ชุติมา กาบแก้ว
อาจารย์ประจำสาขาวิชาสมุนไพรและกัญชาศาสตร์ คณะวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี มหาวิทยาลัยราชภัฏบ้านสมเด็จเจ้าพระยา
References :สุทธิชัย ปทุมล่องทอง, 2565. มหัศจรรย์สมุนไพรสร้างเกราะป้องกันต้านทานโรค. กรุงเทพฯ: สถาพรบุ๊คส์.
.
